niedziela, 6 października, 2024

Zabytki

autor: Barbara-Toczyska

Fot. Barbara Toczyska

Bożnów

Najstarszą dominantą, wysokościową wsi jest kościół parafialny.

Istniał on już w 1296 roku, kiedy przejęli go augustianie z Żagania. W XV wieku dobudowano wieżę, którą przebudowano po 1850 roku. Obecnie jest to jednonawowy kościół wzniesiony z kamienia o prostokątnym prezbiterium od wschodu i kwadratową wieżą od zachodu. Bryły zamknięte wysokimi dwuspadowymi dachami krytymi ceramiczną dachówką karpiówką. Wieża w górnej części przechodzi w ośmiobok zwieńczony latarnią. Obok stoi dwukondygnacyjna plebania z końca XVIII wieku zamknięta wysokim dachem czterospadowym krytym dachówką ceramiczną. Elewacje tynkowane, wieloosiowe o prostokątnych oknach w opaskach z kluczem oparte na podokiennikach. W części centralnej trzy osie podkreślone pilastrami. Dominantę przestrzenną stanowi zespół folwarczny datowany na XIX wiek położony we wschodniej części wsi. Budynki folwarczne w zwartym układzie tworzą plan czworoboku. Przysadziste bryły zamknięte dwuspadowymi, rzadziej naczółkowymi, dachami, pokryte ceramiczną dachówką karpiówką. Elewacje w większości tynkowane, wieloosiowe zdobią gzymsy, dość często kostkowe lub taśmowe. Otwory zamknięte łukiem odcinkowym. Pojedyncze budynki o ceglanych elewacjach wzbogacone szerokimi wnękami zamkniętymi łukiem odcinkowym, a w nich otwory o takich samych łukach. Wieś  o planie łańcuchówki powstałej w XIII wieku położona jest przy bocznej drodze na wschód od Żagania Zabudowa zagrodowa pochodzi w większości z XIX wieku. Dużo budynków datuje się na pierwszą połowę XIX wieku. Zagrody usytuowane przy wspólnej linii rozgraniczeń i zróżnicowanej linii zabudowy, przesuniętej w większości w głąb działki.

Z drugiej połowy XVIII wieku zachowała się karczma-gościniec (obecnie dom mieszkalny) o dwukondygnacyjnej bryle, dwuspadowym dachu krytym ceramiczną dachówką karpiówką

Późniejszy, bo z początku XX wieku, jest budynek domu ludowego zamknięty dachem dwuspadowym o bardzo niskim kącie nachylenia..

Wokół kościoła w drugiej połowie XIX wieku założono cmentarz ewangelicki na planie owalu. Na jego obwodzie, w południowej części rosną lipy i robinie. Płyty wmontowano w elewacje kościoła. Drugim cmentarzem jest cmentarz ewangelicki założony w początkach XX wieku w pobliżu szosy Żagań-Szprotawa. Założono go na planie prostokąta z centralną aleja lipową prowadzącą do kaplicy położonej w południowej części cmentarza. Kaplica wzniesiona w 1909 roku na planie kwadratu zamknięta dwuspadowym dachem krytym ceramiczna dachówką karpiówką. Szczyty schodkowe. Otwór drzwiowy zamknięty łukiem półokrągłym. Zachowało się wiele fragmentów wolnostojących nagrobków.

Wieś nie straciła swojego zagrodowego charakteru, a także swoich dominant wykształconych w ciągu wieków jak kościół, plebania i zespół folwarczny.

Cmentarz przykościelny zachował czytelny układ ze starodrzewem.

Drugi cmentarz zamknięto po 1945 rok i zaadaptowano go na współczesne pochówki wyznania rzymsko-katolickiego. Układ cmentarza czytelny z dobrze zachowaną aleją lipową.. Zachowane nagrobki szczątkowo.

Mimo zdegradowania części przestrzeni, wieś zachowała wszystkie swoje elementy. Obiekty jak kościół, plebania czy dawna karczma (obecnie dom nr 64)  wpisane są do rejestru zabytków (obecnie dom nr 64) i obiektów objętych ewidencją konserwatorską

Fot. Ewa Thomas

Bukowina Bobrzańska

Znajduje się tu zespół pałacowo-folwarczno-parkowy z XVIII-XIX wieku, założony na planie podkowy, w którym dominuje pałac wzniesiony w XVI wieku, przebudowany w pierwszej połowie XVIII wieku.

Jest to budynek na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjny zamknięty dachem dwuspadowym (obecnie prowizorycznym).

Elewacje tynkowane, wieloosiowe, podzielone lizenami, a także profilowanym gzymsem. Okna prostokątne w taśmowych opaskach o wielodzielnej stolarce. Budynki folwarczne z 4 ćwierci XIX wieku, ustawione kalenicowo wokół podwórza. Niektóre połączone ze sobą. Parterowe budynki na rzutach wydłużonego prostokąta, zamknięte dwuspadowymi dachami o niskim kącie nachylenia. Elewacje tynkowane, ceglane i kamienno-ceglane, wieloosiowe o otworach zamkniętych łukiem odcinkowym wzbogacone gzymsami lub o małej ilości otworów tak jak stodoła czy paszarnia, gdzie są tylko wrota zamknięte łukiem odcinkowym i długie, pionowe otwory szczelinowe. W zespole są też budynki mieszkalne jak czworaki o bryłach półtora kondygnacyjnych zamknięte dachem dwuspadowym o bardzo niskim kącie nachylenia i o elewacjach wieloosiowych

Drugą dominantą jest kościół wzniesiony w 2 połowie XIII wieku w stylu gotyckim.

Gruntowna jego przebudowa w stylu neogotyckim nastąpiła w 1856 roku.

Przemurowano także okna, obmurowano cegłą szczyty oraz dostawiono wieżę i kruchtę. Jest to budowla kamienna, jednonawowa z prostokątnym prezbiterium od wschodu i ośmioboczna wieżą konstrukcji słupowej pokrytej łupkiem.

Około 1920 -1930 po wprowadzeniu linii kolejowej wzniesiono dworzec kolejowy.

Zabudowa zagrodowa rozproszona o wspólnej linii rozgraniczeń i zróżnicowanej, w większości, linii zabudowy.

Zagrody ustawione na planie litery „L” lub podkowy. Budynki przeważnie w układzie kalenicowym. Domy mieszkalne w większości z 2 połowy XIX wieku chociaż nie brak z XVIII i z 1 połowy XIX wieku. Wcześniejsze budynki o bryłach przysadzistych z wysokimi dwuspadowymi dachami krytymi ceramiczną dachówką.

Park krajobrazowy z XIX wieku.

Cmentarz przykościelny założony w XVII przez ewangelików na planie nieregularnego czworoboku, w centrum którego stoi kościół, a na obwodzie dęby, lipy.

Na skraju wsi w początku XX wieku założono cmentarz ewangelicki na planie prostokąta. W części północno-zachodniej rosną lipy i dęby.

Liczne wolnostojące nagrobki zachowane fragmentarycznie.

Wieś zachowała swój zagrodowy charakter wzbogacony historycznymi dominantami kościoła i zespołu pałacowo- folwarczno-parkowego. Zachowało się także jej rozplanowanie łańcuchówki z wyraźnym podziałem na części. względu na zachowane relikty parku można go uznać za nieistniejący. Jeden i drugi cmentarz zachował czytelny układ wraz z drzewostanem. Brak nagrobków na cmentarzu przykościelnym i liczne fragmenty nagrobków. Zaadaptowano go na pochówki wyznania rzymsko-katolickiego.

autor: Jarosław Szczepaniak

Fot. Jarosław Szczepaniak

Chrobrów

Wieś ma kościół z XIII wieku, pałac i park z XIX wieku oraz klasycystyczny spichlerz dworski z pocz. XIX wieku. W 1786 roku istniała we wsi szkoła.

W 1991 roku podczas powierzchniowych badań powierzchniowych AZP zarejestrowano 20 stanowisk archeologicznych.

Są to ślady i punkty osadnicze z epoki kamiennej i brązu, okresu rzymskiego.

Jest też osada kultury łużyckiej okresu halsztackiego.

Wśród zabudowy zagrodowej wyróżnia się kościół i zespół folwarczny z pałacem i parkiem.

Wieś zachowała swój charakter i dominanty.

Dominantą wysokościową jest kościół zlokalizowany w pobliżu zespołu dworskiego, zbudowany w 2 połowie XIII wieku w stylu gotyckim, rozbudowany w XVIII wieku. Wzniesiony z kamienia polnego, jednonawowy z węższym prezbiterium, zakrystią i kruchtą i grobowcem z XVIII wieku. Bryły nakryte dwuspadowymi dachami. W części centralnej ośmioboczna sygnaturka o wysmukłym daszku namiotowym. Otacza go mur kamienny z bramką.

Zespół folwarczny, który stanowi dominantę wsi usytuowany jest na obrzeżach wsi, w jej wschodniej części. Założony na planie czworoboku. W 1900 roku wzniesiono dwór, przebudowany nieco później. Jest to budowla na planie prostokąta dwukondygnacyjna zamknięta czterospadowym dachem krytym ceramiczną dachówką. Elewacje tynkowane, wieloosiowe bez zdobień. Prostokątne okna w taśmowych opaskach. Wśród zabudowy folwarcznej wyróżnia się spichlerz klasycystyczny zbudowany w 1 połowie XIX wieku, częściowo przekształcony w XX wieku. Murowany z cegły, założony na planie wydłużonego prostokąta, piętrowy z wyższą częścią bramną na osi, tworzącą ryzalit. Elewacje ryzalitu podzielone lizenami, które podtrzymują przełamane belkowanie. Arkada bramna zamknięta łukiem półkolistym. Skrzydła boczne nakryte dachami dwuspadowymi, część bramna o dachu mansardowym. Pozostałe budynki gospodarcze na wydłużonych planach prostokąta, w większości zamknięte dwuspadowymi dachami krytymi dachówką ceramiczną. Elewacje wieloosiowe, tynkowane, niekiedy podzielone gzymsami. Otwory okienne prostokątne lub zamknięte łukiem odcinkowym. Jest też magazyn zbożowy dwukondygnacyjny o wysokim dachu dwuspadowym. Zabudowa zagrodowa usytuowana w większości przy wspólnej linii rozgraniczeń i zróżnicowanej nieco linii zabudowy. Zagrody, w centrum wsi, składają się z 3-4 budynków, ustawionych przeważnie na planie podkowy lub litery „L”. Budynki niekiedy połączone szeregowo. Są to w większości budynki o wcześniejszej metryce sięgające początków XIX wieku o dość przysadzistej bryle zamknięte wysokim dwuspadowym, rzadziej naczółkowym dachem krytym ceramiczną dachówka karpiówką. Elewacje tynkowane, niekiedy ceglane pięcio-siedmioosiowe o otworach okiennych dość często ujętych w taśmowe opaski. Narożniki budynków niekiedy podkreślają lizeny. W budynkach późniejszych, które częściej pojawiają się na obrzeżach wsi w rozluźnionym układzie, dachy o niższym kącie nachylenia, krótsze elewacje, a detal bogatszy w formie profilowanych opasek i gzymsów, które podkreślają także szczyty. Późniejsze budynki, szczególnie z 1 połowy XX wieku wzbogacone są ryzalitami lub wystawkami ustawionymi szczytowo. Budynki gospodarcze o ceglanych i tynkowanych elewacjach, niekiedy kamiennych z elementami ceglanymi. Szczyty ozdobione wnękami lub okienkami zamkniętymi łukiem półokrągłym lub odcinkowym.

Do zieleni komponowanej należy park krajobrazowy położony w części rezydencjonalnej, po stronie wschodniej zespołu, założony w połowie XIX wieku. Cmentarz przykościelny założony w XVII wieku przez ewangelików na planie owalu. Na jego obwodzie rosną lipy i robinie.

Płyty nagrobne wmurowano w elewacje kościoła. Brak nagrobków wolno stojących.

Drugi cmentarz ewangelicki założono w 1 połowie XX wieku na południowy- zachód od wsi, wśród pól, na planie prostokąta. Na obrzeżu cmentarza rosną lipy, kasztanowce i tuje, a żywotniki wygradzają kwatery. Wtórne pochówki współczesne.

Dybów

Jest to mała ulicówka, położona przy bocznej drodze koło Gorzupi.

Powstała najpewniej w XIII wieku, z przekształcenia starszej osady lub przez rozbudowę źrebia. Pierwsza źródłowa wzmianka z 1369 roku, w której nazwana jest „Diebow”, wiąże się z nabyciem wsi przez opata żagańskiego konwentu augustianów Mikołaja I. W posiadaniu klasztoru Dybów pozostał do sekularyzacji zakonu w 1810 roku. Potem, jako własność domenalna, dzierżawiony był przez często zmieniające się rodziny, nie tylko szlacheckie. W 1845 roku było we wsi 13 domów i 106 mieszkańców.

Folwark, istniejący tutaj od średniowiecza, ma obecnie zabudowę z początków XX wieku.

Starszy dwór pochodzi z 2 połowy XVIII wieku.

Podczas powierzchniowych badań archeologicznych zarejestrowano 6 stanowisk archeologicznych. Są to ślady i punkty osadnicze datowane na epokę brązu, starożytność, wczesne i późnego średniowiecze, a także cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej, a także osady z okresu halsztackiego i późnego średniowiecza.

Dominującym elementem przestrzeni jest zespół folwarczny usytuowany w centralnej części wsi. Wśród zespołu wyróżnia się dwór wzniesiony w XVIII-XIX wieku jako budowla dwukondygnacyjna zamknięta wysokim czterospadowym dachem krytym ceramiczną dachówką karpiówką… Większość zabudowy zagrodowej pochodzi z XIX wieku, szczególnie z jej 2 połowy.

Dzietrzychowice

Wśród zabudowy zagrodowej wyróżnia się kościół pochodzący z 2 połowy XIII wieku, gotycko-renesansowy.

W połowie XVII wieku dobudowano kaplicę grobową.

W latach 1670-1810 roku kościół był w rękach żagańskich augustianów. Oni to w 1691 roku ufundowali bogate wyposażenie. Odnawiany i przebudowywany w ciągu wieku XVIII, XIX i XX zachował swoja bryłę składającą się z jednej nawy, prostokątnego prezbiterium od strony wschodniej i XV-wiecznej wieży od strony zachodniej. Bryły zamknięte wysokimi dachami dwuspadowymi krytymi ceramiczna dachówką karpiówką. Wieża kwadratowa górą przechodzi w ośmiobok zamknięty wysokim dwuczłonowym dachem krytym blachą. Bryła wzbogacona kruchtą i zakrystią. Elewacje tynkowane o otworach okiennych zamkniętych łukiem półkolistym. Całość otacza mur kamienny, przy którym stoi średniowieczny krzyż pokutny. Poza wsią, na niewielkim wyniesieniu, nad stawem stoi wieża rycerska wzniesiona w XV wieku jako świecka budowla obronna otoczona fosą. Zbudowana z kamienia, na planie kwadratu, trzykondygnacyjna o wysokim dachu namiotowym. Pomimo przebudów w ciągu wieków zmieniających otwory okienne, wprowadzenie tynków i boniowania w narożnikach budowla nie straciła średniowiecznego charakteru. W pobliżu kościoła leży zespół folwarczny, wśród którego wyróżnia się pałac z XIV-XV wieku, przebudowany w XVI, XVII XVIII i XX wieku. Budynek założony na planie wydłużonego prostokąta, dwukondygnacyjny z niskim dachem dwuspadowym kryty łupkiem. W kalenicy centralnie umieszczona wieżyczka nakryta wysokim dachem czterospadowym. Fasada z trzema pozornymi ryzalitami ustawionymi szczytowo, podzielona gzymsem. Przed wejściem czterofilarowy ganek z tarasem na piętrze. Budynki gospodarcze na planach wydłużonego planu zamknięte dwuspadowym dachem, w większości kryte ceramiczna dachówką. Elewacje tynkowane i kamienne, wieloosiowe o otworach zamkniętych łukiem odcinkowym. Budynek obory o elewacjach kamiennych z ryzalitem w części centralnej ustawionym szczytowo. Drugi folwark założono w drugiej połowie  XIX wieku. Są to budynki na planach wydłużonego prostokąta przykryte dwuspadowymi i naczółkowymi dachami krytymi ceramiczną dachówką. Budynki gospodarcze z lat 1849, 1870,1880 założone na planie wydłużonego prostokąta z wysokim dwuspadowym dachem krytym dachówką lub eternitem. Elewacje ceglane i kamienne o otworach zamkniętych łukiem odcinkowym. Są też budynki dwukondygnacyjne. Na początku XX wieku wzniesiono świetlicę na rzucie prostokąta o dachu dwuspadowym krytym dachówką ceramiczną. Koniec XIX i początek XX wieku przynosi wiele budynków użyteczności publicznej jak np. szkoła, dom ludowy. Szkoła wzniesiona na rzucie prostokąta o dwuspadowym dachu krytym ceramiczną dachówką. Elewacje ceglane, wieloosiowa o dużych oknach zamkniętych łukiem odcinkowym z dwukondygnacyjnym .

Dom ludowy na rzucie wydłużonego prostokąta o dachu dwuspadowym krytym ceramiczna dachówką. Elewacje tynkowane, podzielone lizenami, między którymi znajdują się duże okna o łuku półokrągłym. Stolarka wielopolowa.

Zabudowa zagrodowa z XIX wieku, w większości z jego 2 połowy, która skupia się w centralnej części wsi. Na obrzeżach wsi wprowadzono zabudowę w pierwszej połowie XX wieku. Zagrody dość zwarte składają się przeważnie z 3-5 budynków usytuowanych na planie przeważnie podkowy i czworoboku. Wiele budynków ustawionych szeregowo.

W części rezydencjonalnej zespołu rozciąga się park krajobrazowy założony w XIX wieku.

Występuje tu 18 gatunków drzew, najstarsze dęby mają około 200 lat. Wiele drzew można uznać za pomniki przyrody. W parku założono sztuczny, prostokątny staw. Cmentarz przykościelny założony prawdopodobnie wraz z powstaniem kościoła na planie prostokąta, na którym zachowało się jedno drzewo (klon) i jeden wolnostojący nagrobek z 1 połowy XIX wieku. Na elewacjach kościoła wmontowane są barokowe płyty. Tuż za ogrodzeniem terenu przykościelnego, na północ od wiejskiej drogi na początku XX wieku założono ewangelicki cmentarz na planie prostokąta. W jego północnej części zlokalizowano kaplicę do której biegnie aleja wysadzana lipami. Kaplica wzniesiona w 1 połowie XX wieku. Brak historycznych nagrobków są jedynie z 2 połowy XX wieku.

Gorzupia Dolna

Na obrzeżu wsi, otoczony kamiennym murem, w obrębie którego w XVIII wieku wzniesiono kaplicę na planie kwadratu o dachu namiotowym, stoi kościół pochodzący z drugiej połowy XIII wieku, przekształcony nieco w późniejszych czasach o formach gotycko-renesansowych.

Jest to budowla wzniesiona z kamienia polnego i cegły składająca się z nawy, prezbiterium.

Bryły zamknięto wysokimi dachami dwuspadowymi krytymi ceramiczną dachówką karpiówką.

Kwadratowa bryła, w górnej kondygnacji przechodzi w ośmiobok zakończony dachem ośmiopołaciowym krytym blachą .Wnętrza nakryte sklepieniami krzyżowym i sieciowym.

Drugą dominantą jest zespół folwarczny z XIX wieku założony na planie podkowy.

Wśród zabudowy wyróżnia się pałac, którego początki sięgają XVI wieku. Jest to bryła o dwóch kondygnacjach o tynkowanych elewacjach z kamiennym portalem w elewacji frontowej. Budynki folwarczne o rzutach w kształcie wydłużonego prostokąta zamknięte dachem dwuspadowym kryte eternitem. Niekiedy dwukondygnacyjne. Elewacje ceglane, szczyty których podzielone są lizenami.

Zabudowa zagrodowa pochodzi z XIX wieku.

Zagrody w zwartym układzie składają się z 2-4 budynków połączonych niekiedy szeregowo, ustawionych w większości na planie podkowy lub litery ”L”, czasami do siebie równolegle.

Budynki wcześniejsze o bryłach bardziej przysadzistych zamkniętych wysokimi dwuspadowymi czy naczółkowymi krytymi ceramiczną dachówką karpiówką. Elewacje tynkowane, wieloosiowe o otworach okiennych ujętych w taśmowe opaski z kluczem. W budynkach późniejszych pod okapem niejednokrotnie wprowadzono pas małych okienek, a w narożnikach lizeny. Nie brak także budynków sięgających do dwóch, trzech kondygnacji, w których kondygnacje podkreśla gzyms taśmowy, niekiedy profilowany. Okna czasami zamknięte łukiem odcinkowym. Są też elewacje z jaśniejszej cegły o pasach gzymsu z ciemniejszej cegły. Domy mieszkalne z lat 30-tych, które w większości znajdują się na obrzeżach wsi o wysokich, czterospadowych i naczółkowych dachach, krótkich, tynkowanych elewacjach. Przy elewacjach drewniane ganki.

Budynki gospodarcze o dachach dwuspadowych krytych dachówką karpiówką i elewacjach ceglanych, a także kamiennych, niekiedy tynkowanych, ozdabianych szczelinowymi długimi, pionowymi otworami i gzymsami rombowymi.

Na początku XX wieku we wsi wzniesiono dom ludowy.

Bryła zamknięta dwuspadowym dachem krytym ceramiczną dachówką karpiówką. Elewacje o otworach zamkniętych łukiem półokrągłym. Około 1930 roku, w pobliżu wsi, na północny-zachód, powstał ośrodek wypoczynkowy.

Do zieleni komponowanej należy park założony przy rezydencji w XIX wieku.

Najstarszym cmentarzem we wsi jest cmentarz przykościelny założony przez ewangelików w XVII wieku, na planie owalu, w centrum którego znajduje się kościół.

Z tego okresu zachowały się płyty nagrobne wmurowane w ściany kościoła. W drugiej połowie XIX wieku w południowo-wschodniej części cmentarza wzniesiono kostnicę. W drugiej połowie XIX wieku, poza wsią, przy drodze do lasu (w pobliżu szosy Żagań-Zielona Góra) założono cmentarz ewangelicki na planie prostokąta z aleją klonową na osi. Na terenie cmentarza liczne fragmenty wolnostojących nagrobków.

autor: Barbara-Buczek

Fot. Barbara Buczek

Jelenin

Podczas badań powierzchniowych AZP zarejestrowano 70 stanowisk archeologicznych.

Są to ślady i punkty osadnicze sięgające neolitu, mezolitu, epoki kamiennej, kultury łużyckiej, starożytności, a w większości wczesnego i późnego średniowiecza do czasów nowożytności. Prawdopodobnie jest też cmentarzysko ciałopalne i osada kultury łużyckiej. Osada kultury pomorskiej znana z literatury niemieckiej niestety nie została zweryfikowana podczas badań AZP.

W centrum wsi, u zbiegu dróg prowadzących z Żagania, Kożuchowa i z Wrzesin, na lekkim wyniesieniu, stoi kościół (Jelenin) otoczony kamiennym murem przy którym w 1746 roku wzniesiono kaplicę grobową nakrywając ją dachem namiotowym. Kościół wzniesiono w 2 połowie XIII wieku z kamienia narzutowego i rudy darniowej na planie dwóch prostokątów.

Prezbiterium i nawa zamknięte wysokimi dachami pokryte dachówka karpiówką.

W XIV wieku po zachodniej stronie kościoła, dostawiono kwadratową, przysadzistą wieżę. Wnętrze o sklepieniach krzyżowo-żebrowych i sieciowych.

W pobliżu kościoła znajduje się zespół folwarczny (Jelenin Górny), w którym dominuje pałac wzniesiony w latach 1791-1805 na planie prostokąta.

W latach 1869-1871 do elewacji południowej dobudowano palmiarnię i zmieniono wystrój elewacji oraz wnętrz. Powstała klasycystyczna bryła urozmaicona kolumnowym portykiem, zamknięta spłaszczonym, czterospadowym dachem krytym łupkiem. Elewacje tynkowane, wieloosiowe.

Nad oknami trójkątne naczółki. Wnętrza o bogatej sztukaterii.

W zespole folwarcznym na początku XIX wieku wzniesiono oficynę o wysokim dachu krytym ceramiczną dachówką.

Elewacje tynkowane o otworach okiennych zamkniętych łukiem odcinkowym. Budynki gospodarcze z 3-4 ćwierci XIX wieku zamknięte dwuspadowymi dachami o wieloosiowych, kamiennych elewacjach. Otwory okienne o łuku odcinkowym. W niektórych budynkach szczyty ozdobione długimi, wąskimi otworami wentylacyjnymi.

Drugi folwark (Jelenin Dolny) założony na planie czworoboku, związany jest z dworem z pierwszej połowy XVIII wieku, przebudowany w 2 połowie XVIII.

Dwór wzniesiony w 2 połowie XVIII wieku. Jest to budowla na rzucie kwadratu, dwukondygnacyjna z dachem mansardowym krytym ceramiczną dachówką. Fasada tynkowana siedmioosiowa z trzyosiowym, trójkondygnacyjnym ryzalitem zamkniętym szczytem. Parter boniowany.

W zespole stoi także dom zarządcy z 1860 roku, założony na rzucie prostokąta z wysokim dachem polskim krytym ceramiczną dachówką. Elewacje tynkowane, bez podziału, wieloosiowe.

W części rezydencjonalnej zespołu (Jelenin Dolny) założono w XVIII-XIX wieku park typu krajobrazowego, w miejsce ogrodu barokowego.

Elementami przestrzennymi jest polana, grupy drzew oraz dwa małe stawy połączone kanałem z mostkiem i przepustem. Przecięty wiek drzew 140-150 lat.

Wraz z kościołem w XIII wieku założono cmentarz na planie zbliżonym do owalu.

Całość otoczono kamiennym murem.

Na terenie cmentarza rosną lipy, jesiony, kasztanowiec. W 1746 roku wzniesiono kaplicę grobową. Na murach kościoła znajdują się płyty nagrobne renesansowe i barokowe. Przy drodze polnej, na północ od szosy Kożuchów-Żagań w 2 połowie XIX wieku ewangelicy założyli cmentarz na planie prostokąta z aleją lipową na osi i unikalnym szpalerem żywotników, które być może zasadzono przy regulacji cmentarza w 1 połowie XX wieku. Na terenie cmentarza zachowały się jeszcze wolnostojące nagrobki.

Marysin

Geneza miejscowości wiąże się prawdopodobnie z założonym tutaj w XIII wieku folwarkiem. W 1303-1337 Marysin, nazywany wówczas „Vorwerck Ueberschar”, należał do wójta Żagania, Merkelina. W latach 1440-1507 był w posiadaniu rodziny Sellge, kiedy to Małgorzata Sellge przekazała go szpitalowi św. Anny w Żaganiu. Od tego czasu miejscowość nazywana była „Annenvolwerck”. W 1796 roku folwark przeszedł w prywatne ręce i wkrótce zbudowany został klasycystyczny w stylu dwór, przypisywany Ch.W. Schultzowi autorowi przebudowy wnętrz żagańskiego pałacu. Obok dworu zachowany jest niewielki park,

Dominantą osady folwarcznej jest zespół dworsko-folwarczno-parkowy datowany na 2 połowę XIX wiek, założony na planie podkowy. Wśród zabudowy wyróżnia się dwór wzniesiony w początkach XIX wieku i przebudowany około 1900 roku. Jest to budowla parterowa zamknięta dachem mansardowym z naczółkami pokryta ceramiczną dachówką karpiówką.

Budynki gospodarcze z połowy XIX wieku na planie wydłużonego prostokąta.

Zabudowa zagrodowa, w większości, pochodzi z połowy XIX wieku.

Park typu krajobrazowego założony został w połowie XIX wieku po zachodniej stronie dworu, ze stawem w centrum, otoczonym alejkami.

Miodnica

Najstarszym obiektem i dominantą wsi jest kościół zbudowany w drugiej połowie XIII wieku, przebudowany w XVI i XVII wieku.

Mimo wielu przeróbek dokonywanych w ciągu wieków zachował się gotycki charakter świątyni.

Jest to budowla jednonawowa z krótkim prezbiterium od wschodu i wieżą od zachodu. Bryły zamknięte wysokimi dachami krytymi dachówką karpiówką. Wnętrze nakryte płaskim stropem, a prezbiterium sklepieniem krzyżowo-żebrowym.

W centrum wsi, w pobliżu kościoła, położony jest zespół dworsko-folwarczny sięgający XVI wieku.

Wśród zabudowy folwarcznej wyróżnia się dwór obronny, pełniący pierwotnie funkcję zamku obronnego z murem obwodowym i fosą. W 1530 roku, wykorzystując część murów obronnych wzniesiono trzy skrzydła dworu tworząc dziedziniec o planie zbliżonym do trapezu. Do środkowego skrzydła wprowadzono krużganki. Przebudowie uległ dwór także w XIX wieku. dobudowano murowany ganek z balkonem. Obecnie jest to dwukondygnacyjna bryła przykryta dachem czterospadowym. Wnętrza o sklepieniach kolebkowych (także pod dziedzińcem), sieciowo-gwiaździstych i kolebkowych z lunetami. W zespole zlokalizowany jest także dom mieszkalny z 1889 roku założony na planie prostokąta, parterowy z użytkowym poddaszem zamknięty dachem naczółkowym krytym dachówką ceramiczną. Elewacje tynkowane, podłużne sześcioosiowe z gankiem w części centralnej. Zabudowa gospodarcza z lat 70-80-tych XIX wieku ustawiona kalenicowo do czworobocznego podwórza. Budynki dwukondygnacyjne i parterowe na planie wydłużonego prostokąta zamknięte dwuspadowym dachem o niskim kącie nachylenia kryte papą i dachówką karpiówką. Elewacje ceglane i kamienne z elementami ceglanymi podkreślone gzymsami rombowymi. Okna małe zamknięte łukiem odcinkowym, wyżej często okna szczelinowe.

W drugiej połowie XIX wieku, w północnej części wsi powstał drugi folwark.

Budynki gospodarcze ustawione niekiedy szeregowo o rzutach w kształcie wydłużonego prostokąta, zamknięte dachem dwuspadowym. Pojedyncze budynki o dwóch kondygnacjach, elewacjach tynkowanych. Niektóre budynki o elewacjach ceglanych podzielonych lizenami. We wsi wyróżnia się także bryła karczmy datowanej na 1 połowę XIX wieku przebudowaną około 1930 roku.

W XIX wieku, przy rezydencji założono park typu krajobrazowego. W początkach XVII wieku na terenie przykościelnym ewangelicy założyli cmentarz na planie nieregularnego prostokąta. Zachowane płyty na elewacjach kościoła pochodzą sprzed XVIII wieku. W 2 połowie XIX wieku, w centrum wsi ewangelicy założyli cmentarz na planie prostokąta z długą aleja lipową. Na terenie cmentarza zachowały się nieliczne wolnostojące nagrobki pochodzące z drugiej połowy XIX wieku.

Rudawica

W północnej części wsi, po wschodniej stronie drogi biegnącej do Żagania, na szczycie cypla wcinającego się w dolinę Pruszkowskiej Strugi stoi kościół otoczony kamiennym murem i dawnym cmentarzem, na którym rośnie starodrzew Świątynię wzniesiono zapewne w XIV wieku, rozbudowany w 1 połowie XVI wieku. Murowany z kamienia i cegły, salowy zamknięty od wschodu trójbocznie, a od zachodu przylega wieża murowana, w górnej partii drewniana zwieńczona cebulastym hełmem, krytym gontem. Wnętrze o sklepieniu krzyżowo-gwieździstym wsparte na kolumnie ustawionej centralnie. W pobliżu plebania barokowa wzniesiona w XVIII wieku z cegły, piętrowa na planie prostokąta nakryta wysokim dachem mansardowym krytym dachówką karpiówką. Elewacje tynkowane, wieloosiowe pozbawione detalu architektonicznej

Wokół kościoła w XIV wieku założono cmentarz katolicki na nieregularnym planie, który otoczono murem kamiennym. Na terenie cmentarza rosną lipy i tuje. Zachowały się także fragmenty wolnostojących nagrobków. Poza wsią, przy drodze do Świętoszowa leży cmentarz poewangelicki założony w drugiej połowie XIX wieku na planie prostokąta z aleją lipową na osi oraz szpalerem żywotników wzdłuż ogrodzenia. Cmentarz poszerzono w 1 połowie XX wieku. Na terenie cmentarza znajdują się nieliczne fragmenty z wolnostojących nagrobków.

Stara Kopernia

Kościół wzniesiony w drugiej połowie XIII wieku, gruntownie przebudowany w pierwszej połowie wieku XVI. W XVIII wieku i w 1841 roku dobudowano kruchty.

Pomimo licznych przebudowań kościół zachował styl gotycki. Jest to budowla wzniesiona z kamienia polnego, jednonawowa, z węższym prezbiterium do którego przylega kruchta i zakrystia.

Bryły zamykają wysokie dachy kryte ceramiczna dachówką karpiówką.

Wnętrze o bogatym, barokowym wystroju i wyposażeniu.

Kościół otacza kamienny mur z dwoma XVIII wiecznymi budynkami bramnymi.

Nad jedną z nich góruje drewniana dzwonnica nakryta namiotowym dachem.

Drugą dominantą, przestrzenną jest zespół folwarczny sięgający połowy XIX wieku.

Budynki gospodarcze usytuowane na planie wieloboku, niejednokrotnie połączone ze sobą szeregowo. Duże bryły budynków na rzutach wydłużonego prostokąta, zamknięte dwuspadowymi dachami krytymi ceramiczną dachówką karpiówką.

Elewacje w większości kamienne o otworach zamkniętych łukiem odcinkowym opracowanych w cegle. Gładkie elewacje stodół urozmaicają jedynie wrota zamknięte lukiem odcinkowym. Budynki gospodarcze ustawione szeregowo, oddzielone ściankami ogniowymi o rzutach wydłużonego prostokąta, dwuspadowych dachach krytych ceramiczna dachówką karpiówką. Elewacje kamienne o otworach zamkniętych łukiem odcinkowym.

Na początku XX wieku wzniesiono dom ludowy.

Jest to bryła zamknięta dachem dwuspadowym o niskim kącie nachylenia. Elewacje tynkowane, wieloosiowe o otworach zamkniętych łukiem półokrągłym. Elewacje podzielono pilastrami. Około 1902 roku we wsi wzniesiono szkołę. Jest to budynek dwukondygnacyjny zamknięty dwuspadowym dachem krytym ceramiczną dachówką karpiówką. Otwory zamknięte łukiem odcinkowym. W latach 20-tych XX wieku wzniesiono drugi budynek szkoły. Budynek parterowy o dwuspadowym kryty ceramiczna dachówką, ustawiona kalenicowo. Elewacje ceglane. W części centralnej wejście zamknięte łukiem odcinkowym. Takim samym łukiem zamknięte są okna znajdujące się po jednej stronie wejścia. Druga bez otworów. W tym samym czasie powstał dworzec kolejowy. Jest dwukondygnacyjna bryła o dwuspadowym dachu z bardzo niskim kątem nachylenia. Elewacje wieloosiowe, ceglane ozdobione ciemniejszymi, poziomymi pasami cegieł. Do niego przylega parterowy budynek o dwuspadowym dachu o niskim kącie nachylenia. Zabudowa zagrodowa rozproszona składająca się z 3-4 budynków ustawionych na planie podkowy. Budynki z początku XIX wieku w części ustawione szczytowo. Są one dość przysadziste zamknięte wysokimi dwuspadowymi rzadziej naczółkowymi dachami krytymi ceramiczną dachówką karpiówką. Elewacje tynkowane, wieloosiowe o małych otworach okiennych w taśmowych opaskach. Domy z 4-tej ćwierci XIX wieku ustawione kalenicowo o dwuspadowych dachach z mniejszym kątem nachylenia. Elewacje tynkowane, pięcio- siedmioosiowe o otworach w opaskach taśmowych, a gzymsy podkreślają ściankę kolankową z małymi okienkami. W narożnikach bonie. Domy z około 1920 roku zamknięte dwuspadowymi dachami kryte ceramiczna dachówką karpiówką. Elewacje krótkie tynkowane w części ryzalitowane o dwóch i trzech kondygnacjach ustawione szczytowo. Szczyty schodkowe. Opaski, bonie i gzymsy ceglane. Niekiedy z ciemniejszych cegieł. Budynki gospodarcze ustawione niekiedy szeregowo połączone z budynkiem mieszkalnym o dość wysokich dachach dwuspadowych krytych ceramiczna dachówką karpiówka. Elewacje ceglane, niektóre kamienne o szczytach podkreślonych gzymsem. W niektórych szczytach blendy o łukach półokrągłych. Okienka małe zamknięte łukiem odcinkowym. Niektóre budynki o elewacjach kamiennych w parterze, a wyżej ceglane, podkreślone gzymsami rombowymi lub kostkowymi.

Przy zespole folwarcznym położony jest park krajobrazowy założony w XIX wieku.

W centrum wsi, wokół kościoła w XVI wieku założono, na planie podkowy, cmentarz ewangelicki, który ogrodzono kamiennym murem z bramą. Na elewacji kościoła zachowały się barokowe płyty. Na północ od wsi, przy wiejskiej drodze w 2 połowie XIX wieku założono cmentarz ewangelicki na planie prostokąta z aleją lipową i licznymi fragmentami wolnostojących nagrobków.

Stary Żagań

Najstarszą dominantą wsi jest kościół położony przy głównej szosie prowadzącej z Żagania do Zielonej Góry, otoczony jest kamiennym murem i bramą z XV-XVI wieku, na której stoi rzeźba św. Jana Nepomucena. Jest to świątynia romańska, wzniesiona w drugiej połowie XII wieku z kamienia polnego, jednonawowa z półkolista absydą od strony wschodniej. Zwartą bryłę zamyka wysoki dwuspadowy dach kryty ceramiczna dachówką karpiówką. W XVII wieku zmieniono okna i dostawiono kruchtę i zakrystię. W pobliżu kościoła zlokalizowany jest zespół folwarczny datowany na 4 ćwierć XIX wieku. Wśród zespołu wyróżnia się dwór jako dwukondygnacyjna budowla o czterospadowym dachu z wystawką. Elewacje tynkowane, wieloosiowe. Kondygnacje podkreślone profilowanym gzymsem. Okna w opaskach na gzymsach podokiennikach. Budynki gospodarcze ustawione kalenicowo zamknięte dwuspadowym dachem o niskim kącie nachylenia krytym ceramiczną dachówką. Elewacje ceglane o małych oknach zamkniętych łukiem odcinkowym. Gzyms rombowy podkreśla niekiedy ściankę kolankową. Są też budynki w dolnej partii kamienne w górnej ceglane.

W centrum wsi, wokół kościoła w XVII wieku ewangelicy założyli cmentarz na planie wielobocznym, który podkreśla mur kamienny z bramą. Na terenie cmentarza rosną lipy, kasztanowce i tuja. Zachował się jeden wolnostojący nagrobek z 2 połowy XIX i 1 połowy XX wieku.

WYKAZ OBIEKTÓW WPISANYCH DO REJESTRUZ ABYTKÓW:

  1. Bożnów – dom nr 64,
  2. Bożnów – kościół parafialny pw. Św. Augustyna,
  3. Bożnów – plebania,
  4. Bukowina Bobrzańska – kościół parafialny MB Różańcowej,
  5. Chrobrów – kościół filialny pw. Św. Augustyna,
  6. Chrobrów – Spichlerz,
  7. Dybów – dwór (w granicach zespołu folwark i park),
  8. Dzietrzychowice – kościół parafialny pw. Św. Jana,
  9. Dzietrzychowice – park krajobrazowy (XVIII i koniec XIX wieku),
  10. Dzietrzychowice – wieża mieszkalna,
  11. Gorzupia Dolna – kościół św. Jerzego,
  12. Jelenin – kościół św. Mikołaja,
  13. Jelenin Dolny – pałac z XVIII wieku,
  14. Jelenin Dolny – park krajobrazowy XVIII wieku, połowa XIX wieku,
  15. Jelenin Górny – pałac z 1871 roku,
  16. Jelenin Górny – park krajobrazowy,
  17. Miodnica – kościół wraz z wystrojem,
  18. Miodnica – zamek,
  19. Niemcza – pałac,
  20. Rudawica – kościół pw. Wniebowzięcia NMP,
  21. Rudawica – plebania,
  22. Stara Kopernia – kościół pw. Św. Jerzego,
  23. Stary Żagań – kościół św. Wincentego.
autor: Barbara-Buczek
autor: Jarosław Szczepaniak
autor: Barbara-Toczyska